Unu ditzionàriu de base

Sa prima cosa chi nos serbit pro incumentzare a chistionare de informàtica est unu ditzionarieddu cun is prus faeddos de importu. Is propostas de terminologia informàtica non sunt cosa noa: farroghende is sitos web betzos, pro nàrrere, agatamus s’invitu a unu seminàriu de su 2004 organizadu dae comitau.org e su GULCh (Gruppo Utenti Linux Cagliari h…? [sic]), ma non mancant glossàrios e tradutziones de àteros grupos.
In beridade, est difìtzile chi is sardos càmbient su lèssicu chi acostumant giai a impreare, chi benit dae s’italianu e chi, dae parte sua, at leadu faeddos medas dae s’inglesu. Paret prus probàbile duncas chi atzetent Ischermu e Telefoneddu chi regordant is faeddos italianos e si nde riant imbetzes de Computera e Sòrighe, preferende Computer e Mouse.
Inoghe bos damus sa definitzione de is faeddos prus impreados, cun unas cantas alternativas chi sunt istadas propostas in custos annos.

Computer

Si tratat de un’aparatu bonu a retzire datos de intrada, secutare unas cantas operatziones a subra de issos e torrare s’arresurtadu de s’elaborztzione in forma de datos de essida.
Tenimus propostas medas de tradutzione sarda pro custu aparatu. Elaboradore est de seguru su faeddu prus “tècnicu”, ma agatamus fintzas computera, carculadore e ordinadore.    
Un’elaboradore podet èssere fissu o portàtile (o mòbile). De sòlitu est formadu dae:

• Unidade tzentrale
  Est cussa parte chi cuntenet su micro-protzessore, sa memòria tzentrale, unu o prus discos fissos e àteros dispositivos internos.
• Ischermu
  Est unu dispositivu eletrònicu de essida chi nos faghet bìdere is figuras e su testu, donende·nos una manera fàtzile pro averiguare is resurtados de s’elaboratzione. Un’àteru faeddu propostu est Visore.
• Tastera
  Su dispositivu de intrada chi nos permitit de iscrìere su testu e, a bortas, cumandos pro s’elaboradore. Ddoe at unu tastu (o tecla) pro ònnia lìtera de s’alfabetu, nùmeru e àteros sìmbulos. Ddoe est sa proposta de impreare su faeddu Tecladu, dae s’ispanniolu, o Butonera.
• Mouse
  Ddu movemus a subra de una mesa pro fàghere mòvere unu pundadore in s’ischermu. Cando su puntadore est subra a calicuna cosa chi bolemus seberare, fademus “clic” cun unu de is tastos a disponimentu. In Internet dd’agatamus fintzas cun su nòmine de Sòrighe.

• Pannellu a tocu (o tàtile)
  Tìpicu de is portàtiles, funtzionat comente su ratu, ma imbetzes de ddu mòvere a subra de sa mesa, movemus su didu a subra de issu etotu pro mòvere su puntadore e faghimus unu tocu pro fàghere “clic”.

• Imprentadora o Istampante
  Permitit de imprentare figuras e testu subra a fògios de paperi.

• Scanner

  Est s’imbesse de s’imprentadora, ca nos permitit de furriare documentos de paperi a immàgine digitale.
  Pro su dispositivu sunt istados propostos is nòmines de Digitalizadore, Iscansionadore o Iscannidora.

• Programmas
  Unu computer, pro nos permìtere de traballare cun is dispositivos suos, depet sighire unu grupu de istrutziones, chi ddi narant programma. Ddoe at duos tipos de programma: su sistema operativu, chi donat una base a totu is àteros e is aplicatziones (o app).

Telefoneddu

Is telefoneddos oe in die assimìgiant semper de prus a computer miniaturizados, chi no a is telèfonos clàssicos. Difatis, is telefoneddos inteligentes tenent unu sistema operativu ricu meda (comente a Android) e aplicatziones pro fàghere meda de prus de telefonare o imbiare messàgios. Sa parte manna de is telefoneddos de oe, no tenent prus teclas, ma sunt cumandados isceti cun s'impreu de un'ischermu a tocu. A su tocu de s’ischermu, chi balet che su “clic” de su mouse, ddi naramus “tap”.

Tablet

Estuna bia de mesu intra unu computer portàtile e unu telefoneddu. Tenet un'ischermu a tocu, ma prus mannu e calicunu ddi collegat una tastera pro iscrìere a manera prus fàtzile. Calicunu dd'impreat fintzas pro disinnare o iscrìere a manu lìbera, cun dispositivos a forma de pinna o de lapis. Calicunu preferit a ddi nàrrere Tauledda.

Internet

Totu is dispositivos informàticos, oe in die, sunt acapiados a cudda retza mundiale chi unit unu nùmeru ispantosu de elaboradores pro nos ofèrrere informatziones, servìtzios e ispàssiu. Custa retza tenet su faeddàriu suo:

• Pàgina web
  Est una regorta de testu, immàgines e àteros elementos istruturados comente una pàgina de libru. Oe is pàginas podent èssere cumplessas meda e ofèrrere vìdeos, giogos o servìtzios de messageria, telèfonu, etc.
• Ligòngiu (o Ligàmene o Acàpiu) ipertestuale
  Est un’elementu de una pàgina web chi faghet a ddoe clicare a subra pro nos mòvere a un’àtera pàgina.
• Situ (o Giassu) web
  Est una regorta de pàginas web gestidas dae sa pròpiu persone o organizatzione. Faghet a dd’immaginare comente a unu libru (o un’entziclopedia intrea) cun totu is pàginas suas o fintzas a un’ufìtziu chi frunit unos cantos servìtzios.
• Indiritzu web
  Cada pàgina de cale si siat situ web tenet unu nòmine ùnicu in totu su mundu, chi nos permitit de dd’identificare comente si esseret un’indiritzu de domo. Pro nàrrere, www.sardumatica.net est s’indiritzu de sa pàgina printzipale (o “domo”) de su situ Sardumàtica.
• Web
  Totu is sitos de su mundu formant su web (o WWW, World Wide Web, Chelu de arangiolu globale). Ddi naramus de aici ca totu is sitos, acapiados s’unu a s’àteru a traessu de is ligòngios formant una retza manna.
• Navigadore web
  Est su programma chi nos permitit de “navigare in su web”, est a nàrrere, intrare in unu situ (o giassu) web, lèghere is pàginas suas e passare dae s’una a s’àtera faghende clic a subra de is ligòngios.
• Motore de chirca
  Est unu situ web chi nos permitit de nd’agatare un’àteru. Esempros sunt Google, Yahoo!, DuckDuckGo, etc.
• Posta eletrònica
  Est unu servìtizu chi permitit de imbiare messàgios dae una casella a s'àtera. Cada casella, comente is sitos web, tenet s'indiritzu suo, chi si connoschet gràtzias a su sìmbolu @ (at).