Programmas a 16, 32, 64 bit.. ite bolet nàrrere?

Preparende is ùrtimos artìculos, siat pro sa revista de Ite mi Contas, siat pro custu situ, apo faeddadu prus de una borta de "programmas a 16 bit", o a 32 o a 64. Sende chi non sunt totus bastante espertos de ischire giai ite bolet nàrrere, in s'incumentzu apo chircadu de dd'ispricare in s'artìculu etotu, ma essiat tropu longu, prus che totu pro sa revista; apo duncas chircadu de evitare de nde faueddare, ma cando s'iscriet in contu de sistemas operativos, arribat su momentu in ue tocat amarolla. Apo detzìdidu duncas de nde fàghere un'artìculu separadu.

Pro cumprèndere de ite semus faeddende, tocat a primu a lèghere sa pìndula dedicada a su protzessore. Iscoberimus in cue chi cale si siat protzessore cuntenet unos cantos registros, memòrias internas: calicuna serbit a memorizare is datos de is operatziones lògicas e aritmèticas, àteros memorizant indiritzos de àreas de sa memòria RAM, etc.

Sa mannesa de is registros dipendet dae su protzessore, o mègius dae s'architetura sua, ma si sunt creados unos cantos standard, prus che totu cando faghimus riferimentu a protzessores ispainados meda pro PC e telefoneddu, e duncas, pro nàrrere, a is Intel, AMD, Apple Silicon, Quacomm, etc. Protzessores famados meda comente su Zilog Z80 (1976) o s'Intel 8080 (1974) teniant registros a 8 bit (1 byte) e s'intel 8086 (1978) teniat registros a 16 bit. Pro unu perìodu longu meda, sa parte manna de is protzessores pro impreu domèsticu, a incumentzare dae s'Intel 80386 (1985) fiat a 32 bit, mentres s'era de is 64 bit, in ue semus ancora oe, est incumentzada in su 2003 cun s'AMD Athlon 64, mancari s'impreu prenu siat incumentzadu a pagu a pagu unos cantos annos prus tardu.

Is bantàgios de tènnere registros prus mannos sunt:

• sa capatzidade de fàghere operatziones aritmèticas in nùmeros prus mannos in manera nativa (e duncas chene istrutziones ispetziales, e duncas in maera prus lestra): 8 bit podent memorizare nùmeros finas a 255, mentres cun 64 bit podimus arribare a 18.446.744.073.709.551.615. A s'impitadore custu podet pàrrere de pagu importu, ma non depimus pensare isceti a is nùmeros chi ponimus in una carculadora: in s'elaboradore totu est rapresentadu cun nùmeros, duncas sa possibilidade de rapresentare nùmeros prus mannos bolet nàrrere unu podere de càrculu prus mannu;
• sa capatzidade de si mòere a intro de àreas de memòria prus manna. Bolet nàrrere chi in unu PC cun protzessore a 64 bit podimus pònnere prus memòria RAM. Cun 32 bit su màssimu fiat 4 GB, cun 64 bit sa làcana teòrica est de 16 EB (ExaByte), est a nàrrere 17.179.869.184 GB

Su sistema operativu impreat in manera dereta is istrutziones de su protzessore pro frunire is servìtzios suos a is programmas aplicativos, duncas unu sistema iscritu pro protzessores a 32 bit at a èssere unu sistema a 32 bit, etc. Ateretantu si narat de is programmas: unu programma isvilupadu pro funtzionare cun unu sistema operativu a 32 bit at a èssere unu programma a 32 bit.

Sa famìlia de protessores AMD64 (narada fintzas x64 o x86-64), chi impreamus me is PC de oe, at mantentu sa cumpatibilidade cun sa famìlia a 32 bit (x86 o IA-32) e est pro custu chi a pustis de s'arribu issoro amus sighidu annos e annos a impreare Windows XP a 32 bit e est pro custu chi podimus sighire a impreare programmas betzos in Windows e Linux mancari custos oramai siant sistemas a 64 bit.