Pìndulas: su World Wide Web

Pìndulas: su World Wide Web

Logo WWWEssimus pagu pagu dae su "filu lògicu" chi amus incumentzadu chistionende de còdighe binàriu e tzircùitos digitales pro chistionare de totu àtera cosa. Una pariga de dies a oe fiat una data de importu pro Internet. Difatis, su 30 de abrile 1993 su CERN de Ginevra at publicadu su còdighe de orìgine de su Web comente resursa de pùblicu domìniu. Duncas, dae trastu pro organizare is documentos de is esperimentos sientìficos, su WWW est essidu custu servìtziu chi regollet milliones e milliones de documentos, is pàginas web, chi formant is sitos (o giassos) e chi ponent a disponimentu testu, figuras, àudiu e vìdeu.
Fintzas sa Wikipedia at festadu custu eventu ponende sa pàgina de su World Wide Web comente a artìculu de su mese de maju e inoghe bos bògio acrarare comente custu servìtziu funtzionat.

HTTP

A s'atu de isfogiare is pàginas web ddi narant navigare e duncas pro custu nos serbit unu navigadore, programma connotu fintzas comente browser. Sa masione de custu programma est de imbiare una pedida (o recherta) a un'àteru programma, su serbidore web chi rispondet imbiende sa pàgina bòlida. Su protocollu, e duncas is règulas chi navigadore e serbidore web impreant pro comunicare est HTTP (Hyper-Text Transfer Protocol, protocollu de tramudòngiu de ipertestu). Sa comunicatzione HTTP acontesset cun simpres messàgios de testu. Una recherta pro custa pàgina podet èssere pro esempru:

GET /node/40 HTTP/1.1
Host: www.sardumatica.net
Accept: text/html
User-agent: Mozilla/5.0 (Windows NT 6.1; Win64; x64)

Pro sa natura sua, HTTP est unu protocollu non-seguru, pro ite ca una persone chi intertzetet su tràficu de retze podet lèghere siat sa pedida siat sa risposta. No est duncas bonu pro imbiare datos personales e segretos comente nùmeros de tèssera de crèntia. Pro custu, un'àteru protocollu est impreadu in pari cun HTTP pro tzifrare sa connessione e verificare s'identidade de su serbidore: SSL (Secure Sockets Layer, livellu de presas seguras) o, mègius, TLS (Transport Layer Security, Seguresa de su livellu de trasportu). S'unione de HTTP e SSL/TLS est HTTPS: HTTP Seguru.

Indiritzos e DNS

Totus connoschimus unu tìpicu indiritzu web, che https://www.sardumatica.net. "https", ddu amus giai bidu, est su protocollu impreadu pro pedire sa pàgina. A sa parte ".net" ddi narant domìniu de primu livellu. Nche nd'at àteros, comente .it, .com, etz e ddoe at fintzas una petitzione pro nde creare unu sardu, su .srd. Custos nùmenes sunt creados dae un'autoridade internatzionale, sa ICANN. Sa parte "sardumatica" est su domìniu de segundu livellu. Onniunu nde podet registrare unu o prus sena s'òbligu de publicare unu giassu. A ùrtimu, "www" est su domìniu de de tres livellu. Custa parte no est de òbligu: unu giassu nde podet tennere unu, prus de unu o fintzas perunu. Su domìniu www est però un'istandard de facto e sa parte manna de is giassos ddu tenet.
Sa retze non podet però cumprèndere is indiritzos web a manera nativa: onni elaboradore (incluidos is serbidores web) tenet un'indiritzu numèricu, s'indiritzu IP. Sardumàtica in custu momentu tenet s'indiritzu IP 89.46.109.58. Su navigadore depet duncas bortare unu nùmene in un'indiritzu IP. Custu est fatu gràtzias a DNS (Domain Name System, sistema de nùmene de domìniu), una base de datos chi cabet custas informatziones. Prima de pedire sa pàgina, su navigadore pedit s'indiritzu de visitare a DNS. Un'avantàgiu de custu sistema, est chi su giassu podet fintzas cambiare indiritzu IP (pro esempru, si mudat su serbidore in un'àteru logu de su mundu) e arreguare su nùmene de domìniu suo, sighende a èssere a disponimentu de is usuàrios.

HTML

Una de is resones de sa resèssida manna de su Web est sa fatzilidade de iscritura de una pàgina. Una pàgina web est fata cun unu limbàgiu fàtzile meda, s'HTML (HyperText Markup Language, limbàgiu a marcadores pro ipertestos). In HTML ddoe at marcadores chi càmbiant su formadu de su testu chi semus iscriende, permitint de agiùnghere figuras o àteros ogetos e pro onni marcadore ddoe at atributos chi permitint de cambiare sa bisura o àteros cumportamentos. Oe in die, sa bisura est manigiada cun un'àteru limbàgiu, su CSS (Cascading Style Sheet, Follos de istile a cascada) e is pàginas tenent elementos dinàmicos gràtzias a limbàgios de programmatzione poderosos chi permitint un'interatzione prus manna de is usuàrios cun su giassu. Unos cantos de issos sunt interpretados dae su serbidore, comente PHP, ASP e JSP e àteros sunt esecutados dae su navigadore. Su prus de importu est JavaScript.
Est possìbile, comente si siat, pro is usuàrios prus pagos espertos a iscrìere unu bellu giassu impreende isceti HTML e CSS e, a nàrrere sa beridade, medas giassos podent èssere fatos sena dèpere iscrìere còdighe nou, ca ddoe at programmas chi ddu faghent pro nois, is sistemas de manìgiu de su cuntènnidu (CMS, content management system) comente a Wordpress, Joomla, Drupal, etz.

Esempru

Custa chida apo fatu un'esempru fàtzile fàtzile de pàgina web, pro ammustrare sa fatzilidade de iscrìere una paginedda cun is marcadores HTML.
Su còdighe est ricu de cummentos pro cumprèndere ite faghet onni lìnia. Podides bìdere su resurtadu inoghe.

<!-- Custu est unu cummentu: no est ammustradu in su navigadore -->
<!-- Totu is marcadores funt serrados in < e >. Is atributos sunt sighidos dae = e dae su balore intre "" -->
<!-- Agiumai onni tipu de marcadore nde tenet un'àteru de serrada, chi incumentzat pro / -->

<!-- Sighit s'elementu raighina. Totu is pàginas ddu tenent -->
<html>
    <!-- Intestatzione de sa pàgina. Sa parte manna de is elementos in custa setzione non sunt ammustrados, ma donant  
         informatziones in contu de su giassu -->
    <head>
        <!-- Custu est su tìtulu de sa pàgina. Est ammustradu comente a tìtulu de su navigadore e/o de s'ischeda a intru de custu -->
        <title>Tìtulu de sa pàgina</title>
    </head> <!-- serrat sa setzione de s'intestatzione -->
    <!-- Corpus de sa pàgina: elementos ammustrados in sa bentana de su navigadore -->
    <body>
        <!-- Tìtulu mannu -->
        <h1>Benènnidos</h1>
        <!-- Segundu tìtulu -->
        <h2>Custa est sa pàgina mia</h2>
        <!-- Paràgrafu -->
        <p>
            Custa est sa prima pàgina de su giassu miu.<br/>
            <b>Custu dd'iscriu in formadu grassu</b><br/>
            <i>Custu dd'iscriu in formadu cursivu</i><br/>
            <u>Custu dd'iscriu sutaliniadu</u><br/>
            <!-- Su marcadore <br/> mandat su testu in una lìnia noa. Lìnias noas in su còdighe HTML sunt ignoradas -->
            <!-- br no tenet marcadore pro serrare. Pro custu su / est postu in s'abertura, ma no est obligatòriu -->
            Custu
            at a
            apàrrere
            in una
            lìnia
            isceti
        </p>
        <p>
            Àteru paràgrafu<br/>
            <!-- Esempru de atributu de istile. Su colore est cambiadu cun su limbàgiu CSS -->
            <span style="color: red">Testu ruju</span>
            <!-- figura dae sa Wikipedia. S'atributu width càmbiat sa longhesa in pixel -->
            <img src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d1/First_Web_Server.jpg" width="300">
        </p>
    </body>
</html>

 

Cummenta

Categorias