Provaus su sintetizadori sardu SINTESA

Provaus su sintetizadori sardu SINTESA

MaryTTS cun Sintesa

Is sintetizadoris vocalis tenint un'importu mannu oindii. Bastat a pensai a assistentis vocalis, navigadoris satellitaris, tradutoris automàticus cun funtzioni de ligi su testu, trastus de assistèntzia mèiga, de acessibilidadi e àteru ancora. Po cantu potzat parri difìcili de crei perou, sa sìntesi vocali est a disponimentu sceti po pagu lìnguas, meda prus pagu de 100, segundu is datus de is prataformas prus famadas. Gràtzias a su progetu SINTESA, intra custas lìnguas ddoi at su sardu puru. Connoscia giai su progetu, ma no ia tentu ancora s'ocasioni de ddu proai. Su mesi de idas passau fia in una libreria de Aristanis e apu biu su lìburu "Caratteri e strutture fonetiche, fonologiche e prosodiche della lingua sarda. Il sintetizzatore vocale SINTESA" imprentau de Condaghes, chi ndi descriit totu su traballu de circa e de svilupu e incluit unu DVD cun su còdixi e is archìvius prontus de su sintetizadori. Comenti informàticu, su lìburu no podiat amancai in sa libreria cosa mia e fia curiosu meda de proai s'arresurtau de totu cussu traballu.

Su progetu

Comenti bieus in su lìburu, bilìngua e imprentau a incuru de Riccardo Mura e Maurizio Virdis, SINTESA est unu progetu de s'Universidadi de Casteddu svilupau de unu grupu de traballu chi cumprendiat Riccardo Mura, Massimo Cireddu, Daniela Boeddu e Roberto Bolognesi. At impreau sa Limba Sarda Comuna comenti norma de riferimentu po su sardu e at bòfiu un'annu e mesu de traballu intra collida e stùdiu de su materiali literàriu e sientìficu, arregistratzioni de is boxis, preparatzioni e proa de is protòtipus.

Is svilupadoris ant sceberau de impreai una pronùntzia nèutra cun currispundèntzia cun sa norma LSC. Comenti ligeus in su lìburu, pàg. 10, s'idea in s'incumentzu fiat de preparai una versioni cun pronùntzia de cabu de susu e una cun pronùntzia de cabu de giossu, ma custa idea est stètia abandonada po is dificultadis vàrias.
S'arresurtau, comenti e chi siat, est de interessu.

Installatzioni

Su sintetizadori chi agataus in su DVD no est unu programa prontu de installai, ma unu mòdulu po su progetu MaryTTS. Sa preparatzioni de su sintetizadori at a parri unu pagu cumplicada po is impitadoris prus pagu spertus, ma si podit fai cun is pagus passus chi sighint. Si teneis dificultadis a cumpletai custu protzedimentu scriei-mì e s'apa a agiudai deu.

  1. Sendi chi si tratat de unu programa Java, tocat a tenni s'ambienti Java installau in s'elaboradori. Po Linux apu impreau custu pachetu e po Windows dd'apu scarrigau de innoi;
  2. scàrriga s'ùrtima versioni de MaryTTS de custa pàgina. Po sa proa mia apu impreau sa 5.2. S'archìviu ZIP incluit su programa de esecutai po Windows e po Linux/Unix.
  3. sarva su cuntènniu de su pachetu innui preferis e aberri sa cartella principali;
  4. bai in su DVD de SINTESA, aberri sa cartella "programma" e còpia is tres archìvius .jar in sa cartella "lib" de MaryTTS;
  5. bai in sa cartella bin de MaryTTS. In Linux aberri unu terminali e avia ./marytts-server. In Windows, fai dòpiu clic asuba a marytts-server.bat
  6. in sa pròpiu cartella, in Linux aberri un'àteru terminali e avia ./marytts-client. In Windows, fai dòpiu clic asuba a marytts-client.bat
  7. at a cumparri una ventana che in sa màgini. Si totu est andau beni, in sa parti de asuta de sa ventana ddoi at unu menù po sceberai sa lìngua. Aìnturu ddoi at tres elementus: sa lìngua inglesa predefinida e is duas boxis sardas, una de òmini e una de fèmina;
  8. scebera una de is duas boxis sardas;
  9. in su menù in artu a manu dereta (Output type) scebera "AUDIO".
  10. Faendi clic asuba a "Play" su programa at a ligi su chi est scritu in su testu a manu manca.

Sa proa

Po sa proa mia apu pigau unus cantu testus in sardu de Internet e ddus apu fatus ligi de su sintetizadori. Comenti no tèngiu esperièntzia o connoscimentus tènnicus ni cun custa genia de programas ni cun sa linguìstica, s'ùnicu giuìtziu chi potzu donai est si sa boxi sonat "naturali" e duncas si su testu parit lìgiu de unu chi fueddat su sardu comenti lìngua mama. In s'incomentzu apu pigau sceti testus scritus in LSC, giai chi est sa norma de riferimentu de su progetu, e apustis apu proau fintzas cun testu scritu cun is Arrègulas e mi seu atriviu a ponni puru calincunu fueddu scritu segundu sa proposta de Limba de Mesania po curiosidadi.
Comenti testu de riferimentu podeus pigai sa presentada mia in custu giassu, giai chi esistit in versioni LSC e Arrègulas.

Su testu, innantis de ddu fai ligi, bolit limpiau de is caràtiris numèricus (0..9) poita ca blocant su programa. Custu parit una limitatzioni de is boxis sardas, poita ca cun sa boxi inglesa funtzionant. Sa pròpiu cosa balit po su tratixeddu (-) chi fatu-fatu impreaus in sa scritura.

Sa prima cosa chi apu notau est sa vocali paragògica de is pluralis, chi s'intendit beni innantis de una pàusa ma pagu o nudda candu su fueddu est in mesu a una fràsia o a sa fini. Dda intendeus po esempru si scrieus "Aberri is ventanas, po prexeri" ma pagu si scrieus "Is ventanas funt abertas" o "Aberri is ventanas!" o su fueddu "ventanas" a solu. A s'imbessi, mi parit bastanti realìstica sa pronùntzia de is segundas e is de tres personas de is verbus, sèmpiri cun sa boxi de fèmina. Si scrieus "Issu andat" difatis intendeus "Issu àndada" coment m'abetu in sa fueddada de dònnia dii in cabu de giossu.
Faendi-ddi ligi unu testu intreu, s'arresurtau est bastanti bonu, mancai no sonit ancora "naturali" a su 100%. Si-nd'acataus chi sa pronùntzia est ancora "robòtica" e custu s'intendit fintzas de prus si cunfrontaus s'arresurtau cun sa boxi inglesa distribuida cun MaryTTS. Iat a serbiri prus traballu po ligai mellus is fueddus pari-pari che in sa fueddada umana, ma est unu spantu, si cunsideraus chi est su primu progetu de custu tipu in sa stòria de sa lìngua sarda, portau ainnantis cun tempus e arresursas limitaus.
Una cosa chi mi parit pretzisu a sinnalai est chi su sintetizadori funtzionat bastanti beni fintzas cun is Arrègulas. Custu no iat a depi spantai, sendi chi is Arrègulas impreant cun pagus ecetzionis su pròpiu alfabetu de sa LSC e chi, comenti nau, sa pronùntzia est prus nèutra possìbili. Su scritu campidanesu funtzionat mellus cun sa boxi de fèmina, ca ligit beni sa lìtera x, candu sa de òmini dda fùrriat a gh. Po is duas boxis, iat a bolli amellorada sa sìntesi de is grafemas "ge" e "sce" chi parint lìgius che ghe e sche (ascurta is fueddus genti e sceberu).
Agiungu sceti po cumpletesa, giai chi scieus chi custu fiat dessintotu a foras de sa punna de su progetu, chi su sintetizadori no funtzionat beni cun testus scritus segundu is arrègulas de sa Limba de Mesania (proa cun custu, po esempru), poita ca impreat grafemas diferentis chi no faint parti de sa LSC.

Cumentus e acabu

Cun su progetu SINTESA su sardu tenit un'aina in prus po bessiri lìngua de impreu normali in una sotziedadi dessintotu bilìngua. Unu trastu a solu perou serbit pagu si no ddoi at sa voluntadi de sighi cun sa circa e su svilupu. Custu dipendit meda de sa polìtica linguìstica chi sa Regioni decidit de adotai e, in s'acabu, a nosu etotu, giai chi seus nosu a sceberai is arrapresentantis nostus e a sceberai ita lìngua boleus intendi e chistionai dònnia dii.

Bollu fai is cumplimentus a totu sa scuadra chi at traballau a custu progetu, sperendi chi no siat fatu po ddu lassai a una parti, ma chi s'universidadi (e mancai àterus cuntribudoris puru) sigat amellorendi-ddu e integrendi-ddu cun àterus trastus.

Su sintetizadori, a parri miu, nosi narat càncua cosa fintzas apitzus de su problema de agatai unu standard scritu po su sardu: comenti eus biu, cun sa LSC est difìcili a passai de sa scritura a is pronùntzias localis ma est fàcili a nd'impreai s'alfabetu (cun s'agiunta de sa scèscia) po scriri in prus bariedadis. Custu nosi narat chi unus cantu emendamentus funt necessàrius po facilitai prus pronùntzias si sa Sardìnnia bolit unu standard ùnicu. Asinuncas eus a sighi su tretu giai incumentzau cun sa publicatzioni de is Arrègulas (si no innantis), innui prus normas de scritura esistint impari.

Cumenta